بیماری های کلیه و مجاری ادراری

کلیه ، مثانه و مجاری ادراری

مثانه یکی از اصلی ترین ارگان های دستگاه ادراری است که دو نقش اصلی را در بدن ایفا می کند:

ذخیره موقت ادرار: مثانه ارگان توخالی با دیواره های قابل کشش است. دارای یک پوشش داخلی چندلایه (معروف به rugae) است که به آن اجازه می دهد تا ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلی لیتر ادرار در یک فرد بزرگسال سالم داشته باشد.

کمک به خروج ادرار: ساختمان عضلانی مثانه در هنگام خروج ادرار با باز شدن همزمان اسفنکترها منقبض می شود

ظاهر مثانه بسته به میزان ادرار ذخیره شده متفاوت است. وقتی پر شد ، بیضی شکل  است و هنگام خالی شدن توسط روده پوشاننده آن صاف می شود.

مثانه از چند جزء مختلف ساخته شده که عبارتند از:

•  Apex – در بالا واقع شده و در سمت دیواره شکم قرار دارد. این بخش توسط رباط نافی میانی median umbilical ligament))  به ناف متصل می شود.
•  body – قسمت اصلی مثانه، بین اپکس و فوندوس قرار دارد.
•   Fundus یا پایه – در بخش خلفی واقع شده است. تقریبا مثلثی شکل است و نوک مثلث در سمت عقب قرار دارد.
• neck – گردن مثانه گروهی از عضلات است که مثانه را به حالب وصل می کند و از به هم پیوستن فوندوس و دو سطح inferolateral شکل گرفته است.

عضلانی مثانه(bladder muscles) :

عضله مثانه در ذخیره و تخلیه ادرار نقش اساسی دارد.

به منظور انقباض در هنگام ادرار ، دیواره مثانه حاوی عضله صاف تخصص یافته (معروف به عضله detrusor) الیاف آن از جهت های مختلفی عصب گیری می شوند ، بنابراین یک پارچگی ساختاری را هنگام انقباض حفظ می کنند.همین طور از طریق سیستم عصبی سمپاتیک و پاراسمپاتیک هم عصب دریافت می کند.

همچنین دو اسفنکتر عضلانی در میزراه وجود دارد.

اسفنکتر مجرای داخلی

در جنس مذکر: از الیاف صاف دایره ای تشکیل شده است ، که تحت کنترل خود مختار (autonomic) هنگام دفع از بازگشت ادرار جلوگیری می شود و همچنین مانع بازگشت منی در موقع انزال می شود.

در جنس مونث: به عنوان اسفنکتر عملکردی (functional) شناخته می شود (یعنی عضله اسفنکتر وجود ندارد و عمل اسفنگتر را در واقع، گردن مثانه و انتهای پروگزیمال میزراه انجام می دهند.)

اسفنکتر مجرای ادراری خارجی – در هر دو جنس ساختار یکسانی دارد. و از جنس عضله اسکلتی است و تحت کنترل ارادی است است. با این حال ، در مردان مکانیسم اسفنکتر خارجی پیچیده تر است ، زیرا با فیبرهای عضله rectourethralis و عضله levator ani ارتباط دارد.

در کف مثانه ناحیه مثلثی به نام تریگون وجود دارد که توسط سه دهانه تشکیل می شود. دو مورد از دهانه ها را حالب می سازد و در واقع قاعده ی تریگون را تشکیل می دهد. دریچه های کوچک، مخاط این دهانه ها را پوشانده و به ادرار اجازه ورود به مثانه را می دهند اما از برگشت مجدد آن از مثانه به داخل حالب جلوگیری می کنند.

سومین دهانه ، در راس تریگون ، ابتدای میزراه (urethra) است. عضله detrusor این دهانه را محاصره می کند تا اسفنکتر مجرای ادرار داخلی (internal urethral sphincter) را تشکیل دهد.

بر خلاف بقیه قسمت های مثانه داخلی ، تریگون دارای دیواره های صاف است (بدلیل اختلاف در منشا جنینی: تریگون با ادغام دو مجرای مزونفریک در قاعده مثانه ایجاد می شود.)

خونرسانی (vascular supply):

عروق مثانه در درجه اول از شریان ایلیاک داخلی (internal iliac artery)  گرفته می شود

تامین شریانی از طریق شاخه وزیکال فوقانی شریان ایلیاک داخلی است. در مردان ، توسط شریان وزیکال تحتانی ، و در زنان توسط شریان های واژینال تکمیل می شود. در هر دو جنس ، شریانهای ابتراتور وگلوتئال تحتانی نیز ممکن است در خونرسانی نقش داشته باشند.

تخلیه وریدی توسط شبکه وریدی وزیکال (vesical venous plexus) حاصل می شود که درون وریدهای ایلیاک داخلی تخلیه می شود. شبکه وزیکال در مردان با شبکه وریدی پروستات (plexus of Santorini) در فضای رتروپوبیک ارتباط دارد.

تأمین اعصاب (nerve supply)

کنترل عصبی مثانه پیچیده است.

مثانه از هر دو بازوی اتونومیک (سمپاتیک و پاراسمپاتیک) و سوماتیک سیستم عصبی استفاده می کند:

    عصب سمپاتیک – هیپوگاستریک (T12 – L2). باعث انبساط عضله detrusor می شود و باعث احتباس ادرار می  شود.

    پاراسمپاتیک – عصب لگن (S2-S4). افزایش سیگنال های این عصب باعث انقباض عضله detrusor و تحریک حالت ادرار می شود.

    عصب سوماتیک – pudendal nerve (S2-4)-. اسفنکتر خارجی میزراه را عصب دهی می کند و کنترل داوطلبانه بر روی دفع ادرار را فراهم می کند.

علاوه بر اعصاب ادرارآور مثانه ، اعصاب حسی(sensory)  نیز وجود دارند که به مغز گزارش می شوند. آنها در دیواره مثانه حضور دارند و هنگام پر شدن مثانه ،سیگنال نیاز به ادرار کردن را ارسال می کنند

رفلکس کشش مثانه
رفلکس کشش مثانه یک رفلکس نخاعی ابتدایی است که در پاسخ به کشش دیواره مثانه باعث ایجاد تحریک می شود. شبیه به رفلکس نخاعی عضلانی مانند رفلکس پاتلا است .

مثانه با ادرار پر می شود و دیواره مثانه متسع می شود. اعصاب حسی کشش را تشخیص داده و این اطلاعات را به نخاع منتقل می کنند.
نورونها در داخل نخاع ، سیگنال را به عصب لگن منتقل می کنند.
عصب لگن برای انقباض عضله دترسور و ادرار کردن عمل می کند.
اگرچه این رفلکس پس از کودکی غیر کاربردی است ، باید در آسیب های ستون فقرات (که در آن سیگنال مهارکننده نمی تواند به مثانه برسد) و در بیماری های عصبی (در جایی که مغز قادر به تولید سیگنال مهارکننده نیست) در نظر گرفته شود.